Muziek met de baby

Muziek en (letterlijk) aangeraakt worden, spelen in jonge levens een belangrijke rol. Wanneer een baby net geboren is, zal een moeder vanzelfsprekend gebruik maken van tast en taal om te communiceren. Bekijken we videobeelden van pasgeborenen dan zien we dat aanraking via tast en via gehoor de allerbelangrijkste vormen zijn waardoor moeders en vaders vertrouwd raken met hun kind. Vanuit de baby zien we een onmiddellijke interactie: handjes die open gaan en naar de moeder reiken. De baby “weet” de perfecte plaats op mama’s buik. De warmte van de huid en de (zeer vertrouwde) hartslag van de moeder geven hem een geruststellend, veilig en vertrouwd gevoel. Na de kennismaking met de baby volgt dan het eerste moment aan de borst. Het kind krijgt de warmte van de huid te voelen, de zintuiglijke prikkeling door de eerste liefkozingen en de bevrediging van het zuigen aan de borst, onder constante begeleiding van de vertrouwde hartslag van de moeder.

De eerste geluidjes kunnen we vrij snel na de geboorte al waarnemen. Baby’s zijn in staat om vanaf het eerste moment tonen exact na te “zingen”. Zij hebben hiervoor een natuurlijke aanleg, wat zich een aantal jaren later uit in het feilloos spreken van de moedertaal. Intonatie (muzikaliteit) vervult, vooral bij het goed begrijpen van taal, een zeer belangrijke rol. In iedere cultuur vinden we dan ook spreekteksten, spelletjes en liedjes waarbij ouders innig contact maken met hun kind, zodat ze zich vertrouwt en veilig blijven voelen, waardoor de ontwikkeling van het kind gestimuleerd wordt.

De muzikale ontwikkeling van de baby

De basis van de muzikale ontwikkeling ligt in het luisteren. Tijdens de zwangerschap hoort het kind allerlei geluiden maar pas na de geboorte kan het betekenis leren geven aan al deze klanken. Horen gaat vanzelf maar echt luisteren, vraagt om bewuste aandacht. Bij teveel achtergrondgeluid maken we het kinderen (en onszelf) wel erg moeilijk om te luisteren. Bewust luisteren wordt gestimuleerd door afwisseling tussen klank en stilte.

Vanuit geborgenheid inspelen op het kind.

Hoe laat u een baby voelen dat hij welkom is?

Hoe speelt u in op het ritme van het kind?

In eerste instantie door het aanraken van de baby met de handen en de baby te dragen op een basis ondersteunende manier. Maar zeker ook het aanraken van de baby met de stem, door gevoelens te uiten en via het zingen en bewegen en via de muziek het kind laten weten dat u er voor hem bent.

Van oudsher zijn we vertrouwd met wiegeliedjes voor de baby. Daarnaast kunt u ook gebruik maken van aanraakspelletjes, massage en schootspelletjes. Tijdens de dagelijkse handelingen zingen we liedjes bij het aankleden en bij het in bad doen. (Zeepsopkindje uit ‘De Envelop’) Baby’s houden van klankspelletjes en reageren erg attent op allerlei leuke spannende maar vooral nieuwe geluiden. Imitatie spelletjes en liedjes die geluiden en brabbelen uitlokken zijn favoriet. Het rustig bewogen worden op muziek in een paar veilige en vertrouwde armen waarbij het kind basis bevestigend wordt ondersteund, is de meest vanzelfsprekende manier voor een baby om te genieten.

Opvoeders met wat ervaring weten waar baby’s het beste op reageren. Van nature spreken we tegen een baby op een hogere toon. Een baby wordt lekker dichtbij op schoot gezet waardoor het contact maken makkelijker is. In verschillende culturen is babymassage een vast onderdeel van het verzorgingsritueel van de kleintjes. Ouders zingen wiegeliedjes (Slaap kindje slaap) en spelen kriebelspelletjes (Daar komt een muisje aangelopen) met hun kind. De culturen waar baby’s op moeders rug meedeinen, geven een prachtig beeld van direct contact, nabijheid, en vanzelfsprekendheid in het er mogen zijn. Wanneer kinderen in Nederland wat ouder worden, spelen we de bekende vingerspelletjes (Naar bed naar bed, zei Duimelot) en op schoot spelletjes (Hop paardje hop).

Baby’s zijn zeer geïnteresseerd in verschillende geluiden. Liedjes als “Wat hoor ik hier, wat hoor ik daar” bieden de mogelijkheid om allerlei rammelaars, knuffels met geluidjes of schuddoosjes aan te bieden.

Deze vanuit onze cultuur overgedragen zangspelletjes en aanrakingsmomenten kunnen een goede start zijn. Wanneer de volwassenen het spel afstemt op de interesses, mogelijkheden en het tempo van het kind zal dit jonge kinderen een gevoel van vertrouwen en veiligheid geven waardoor ze kunnen zijn en open kunnen staan voor communicatie en ontwikkeling.

Wat ouders hun kinderen toewensen is vertrouwen in zichzelf, doorzettingsvermogen, flexibiliteit en creativiteit. Via persoonlijk contact dragen we hieraan bij en komen we tot affectief leren. Deze essentiële interacties dragen bij tot de gezonde ontwikkeling van de geest en zorgen voor de groei van de zenuwbanen in de hersenen. (Wiesel,T.N. en Hubel, D.H. 1981)

In eerste instantie vindt dit affectieve contact plaats via het aanraken. Ouders raken hun kinderen aan, glimlachen, praten en zingen met ze en leren ze zo voelen, luisteren, kijken en liefhebben. Ze omringen hun kind met liefde, zorgen voor regelmaat en discipline en geven hun kinderen de kans om in vrijheid te bewegen en samen (met hen en later met anderen) te spelen. Ontbreken deze elementen die belangrijk zijn voor een goede band tussen ouder en kind dan komt een kind nooit tot volledige ontplooiing.

Jonge kinderen ontwikkelen zich alleen in interactie met hun omgeving, waarbij hun lichaam het instrument is. Het tastzintuig en het gehoororgaan zijn de zintuigen die als eerste informatie over de omgeving verschaffen.

In de eerste levensmaanden wordt een baby geboeid door alles wat er te voelen, horen, te zien en te proeven is. In het fysieke contact met anderen ervaren ze wat prettig is, wat veilig is, maar ook wat onprettig is, pijn doet en afschrikt.

Het kind leert zich met behulp van de opvoeders rustig in te stellen op de omgeving en er ontwikkelt zich in deze eerste twee levensmaanden een intens gevoel van veiligheid. (Greenspan, S.I. & Breslau Lewis, N. 1999) Door contacten met anderen ontwikkelen ze hun sociale vaardigheden. Mens worden kan alleen maar in affectief contact met medemensen.

Spelend leren en aansluiten bij het ritme van het jonge kind zorgt voor een stevig fundament voor het leven en de verdere ontwikkeling van het kind.

Coda

Het ritme van het kind in lessen muziekeducatie.

Basis ingrediënten: Rust, veiligheid, respect, rustig tempo, tijd geven, afstemmen op wat de baby kan/ aangeeft, afwisseling rust en actie, met en zonder materiaal, door de ruimte en op de plek. Liedjes en klinkende muziek die aansluiten bij de interesse en de (motorische) mogelijkheden van het jonge kind.

Competenties docent; observeren, kennis van ontwikkeling van het jonge kind, kennis van muziek, liedjes en muzikale spelvormen, zelf-bewust-zijn, in-voelend, open, zowel op het niveau van de ouders als van de kinderen kunnen communiceren, enz.

Aandachtspunten bij het samenstellen en geven van lessen muziekeducatie die aansluiten bij het ritme van het jonge kind:

Structuur, duidelijkheid, veiligheid, afwisseling, spel, vanzelfsprekende overgangen, variatie en herhaling.
Wiegeliedjes, troostliedjes, contactliedjes, luisteren naar klanken, liedjes aansluitend bij de dagelijkse dingen en liedjes over de wereld om je heen.
Bewegingsspel (in beweging worden gezet/ zelf bewegen) aanraken/ massagespel, loopliedjes waarbij de baby gedragen wordt, vliegtuigliedjes, luisterspel en uitlokken van klanken. Spelvormen waarbij aandacht is voor omrollen, kruipen en optrekken tot staan. Voor de dreumes (1-2 jaar) bewegingsspel in de ruimte zowel samen met de ouder als zelfstandig en voor de oudste peuters (3 jaar en ouder): spelactiviteiten met meer verschillende bewegingen, meer verschillende bewegingen achter elkaar en een begin van eenvoudige kringspelletjes.
Materiaal: verschillende textuur en grootte, veilig, wasbaar, kleurig, mooie klank, goede hanteerbaarheid.